''HEALTHY VILLAGE'' ծրագիրը

Ուրախությամբ և հպարտությամբ ուզում եմ ներկայացնել վերջապես սկիզբ առած «Healthy Village» («Առողջ գյուղ») առողջապահական ծրագիրը։ Մոտավորապես մեկ տարի առաջ, անվանի մանկական վիրաբույժ, իսկ այժմ նաև ԱԺ առողջապահության և սոցիալական ապահովության մշտական հանձնաժողովի նախագահ, պրոֆեսոր Արա Բաբլոյանը և ԱՆ ազգային հակածխախոտային ծրագրի համակարգող Ալեքսանդր Բազարչյանը հայկական բժշկական համայքի հրավերով այցելեցին Կանադա։

Այս այցելության արդյունքներից մեկը դարձավ «Healthy Village» անունը կրող մի շատ հետաքրքիր հակածխախոտային ծրագրի ծնունդը։ Կանադական կողմից ծրագրի հիմնական մասնակիցներն ու հովանավորներն էին կանադահայ դեղագետ Հրանտ Բարդակչյանը և Օնտարիո նահանգի հիվանդապահների միության նախագահ Սոնյա Սարգսյանը։ Բժիշկ Բազարչյանի առաջարկով այդ ծրագրի իրականացմանը միացա նաև ես։

Ծրագրի իմաստն էր` պատահականության սկզբունքով ընտրել որևէ հայկական գյուղ և փորձել դրդել ծխող գյուղացիներին հրաժարվել այդ վնասակար սովորությունից։ Պետք է փաստեմ, որ ծրագրի հաջող ընթացքի համար անհրաժեշտ էր պատասխանել երկու հիմնական հարցերի` ի՞նչը կստիպի ծխող գյուղացիներին հրաժարվել վնասակար սովորությունից և ինչպե՞ս հնարավոր կլինի հաղթահարել նիկոտինամոլությունը։ Բացի այդ, ծրագրի շրջանակներում նախատեսվում էր բարեկարգել գյուղի սպորտային հրապարակները և հնարավորություն տալ բնակչությանը մեծացնելու սպորտի դերը իրենց կյանքում։

Այստեղ կցանկանայի մի փոքր պարզաբանում մտցնել։ Ինչպես հայտնի է, մարդը սկսում է ծխել հիմնականում դեռահաս և երիտասարդ տարիքում, երբ առողջության խնդիրները արդիական չեն, բայց կա գերիշխող ցանկություն` տարիքով ավելի մեծ և անկախ երևալու։ Այսպիսի «անկախության» հետևանքով կարճ ժամանակ անց ձևավորվում է նիկոտինային կախվածություն և, կարելի է ասել, գործն արված է` մենք ստանում ենք հերթական ծխախոտամոլին։ Հետագայում ծխողը, դառնալով ավելի հասուն և, իրազեկվելով ծխախոտամոլության լուրջ վնասների մասին, սկսում է «իր մաշկի և թոքերի վրա զգալ» այդ սովորության հետևանքները, ինչը շատերին դրդում է փորձել ձերբազատվել ծխախոտից։ Սակայն, ինչպես ցույց է տալիս կյանքը, հաճախ դա լինում է ապարդյուն։ Ավելին` բազմաթիվ գիտական հետազոտությունների արդյունքները ստիպեցին Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությանը նիկոտինը համարել թմրանյութ, որն իր դեղորայքային կախվածություն առաջացնելու հատկությամբ չի զիջում այնպիսի սարսափելի թմրանյութերի, ինչպիսին են մորֆինը և հերոինը։ Նիկոտինիզմը, ինչպես և մորֆինիզմը, ունակ է առաջացնելու ժուժկալության համախտանիշ. երբ նիկոտինի բացակայությունը ծխողի մոտ բերում է նյարդային լարվածության և անհանգստության։ Ժուժկալության մեջ գտնվող անձը չի կարողանում ուշադրությունը կենտրոնացնել, դառնում է ջղային և շատ լավ գիտակցում, որ այդ ամենը կարելի է «հաղթահարել» հերթական գլանակը ծխելով։ Եթե այս ամենին գումարենք ծխախոտի մատչելիությունը և՛ կիրառման, և՛ գնային տեսակետից, ապա կարելի է պատկերացնել, թե ինչպիսի մեծ ջանքեր են անհրաժեշտ ծխախոտամոլությունից ազատվելու համար։

«Healthy Village» ծրագիրը սկսելուց առաջ անհրաժեշտ էր հասկանալ, թե որքանով է մտահոգում ծխախոտի հասցրած վնասը հենց իրենց` գյուղացիներին։ Այդ նպատակով ընտրվեց Լճաշեն գյուղը։ Ծանոթություն հաստատեցինք գյուղապետի, գյուղական ամբուլատորիայի բժիշկի և բուժքույրերի, ինչպես նաև դպրոցի տնօրենի հետ։ Իրենց օգնությամբ պարզեցինք ծխախոտամոլության հետ կապված համաճարակաբանական վիճակը Լճաշենում։ Դրանից հետո ունեցանք հանդիպումներ գյուղի ծխող և չծխող բնակիչների հետ։ Ի ուրախություն մեզ, բնակչության մեծ մասը բավականին լավ իրազեկված էր ծխախոտամոլության վնասների վերաբերյալ, իսկ ծխողների մեջ կային այնպիսինները, ովքեր արդեն փորձել էին թողնել ծխելը։ Ծրագրի առաջին մասնակիցը դարձավ Լճաշենի գյուղապետ Կորյուն Մարգարյանը, որը, օրինակ ծառայելով համագյուղացիների համար, 30 տարի ծխելուց հետո հրաժարվեց այդ վնասակար սովորությունից։

«Healthy Village» ծրագիրը մեկնարկեց ս.թ. հունիսի 27-ին` հատուկ այդ նպատակով Հայաստան ժամանած Սոնյա Սարգսյանի և իր ամուսնու այցելությամբ` Լճաշեն։ Տեղի ունեցան ջերմ հանդիպումներ գյուղապետի, ամբուլատորիայի ընտանեկան բժիշկ Ռաֆիկ Գրիգորյանի և բուժքույրերի հետ, որոնց համար անցկացվեցին հատուկ վարժանքներ` ծխախոտամոլության հաղթահարման հետ կապված գոյություն ունեցող մեթոդների` հատկապես ծխելը թողնողների հոգեբանական և դեղաբուժական օգնության վերաբերյալ։ Այդ օրը մեզ էր միացել Հ2 հեռուստաալիքի նկարահանող խումբը, որի կազմում էր մեր լավագույն օպերատոր Խաչատուր Չոբանյանը։ Այս փաստը թույլ տվեց մեզ տեսագրել «պատմական» հանդիպումը և հետագայում` ավելի կոնկրետ ս.թ. հուլիսի 13-ին, ցուցադրել տեսանյութը Հ2-ի եթերում։ Այդ հաղորդման ժամանակ ես և իմ հյուր բժիշկ Ա.Բազարչյանը տեղեկացրեցինք Հայաստանի բնակչությանը «Healthy Village» ծրագրի մեկնարկի մասին։

Այդ հանդիպումից երկու շաբաթ անց կրկին այցելեցինք Լճաշեն և ամբուլատորիային տրամադրեցինք նիկոտինփոխարինող «Տաբեքս» և «Նիկորետտե» դեղերը` բոլոր նրանց համար, ովքեր կցանկանան ծխելը թողնել։ Բժշկի հավաստմամբ, ցանկացողները շատ էին, սակայն հայտնի է, որ ծխելը թողնելու ցանկությունը և այդ երազանքի իրականացումը բավականին տարբեր բաներ են։ Ես և բժիշկ Բազարչյանը որոշեցինք չընկնել վարդագույն լավատեսության մեջ, այլ սպասել և տեսնել, թե իրականում քանի մարդ կայցելի բժշկին և կսկսի գիտակցաբար ու մեթոդական տեսակետից ճիշտ և արդյունավետ կերպով ձերբազատվել ծխելուց։ Բացի այդ` մենք գյուղին տրամադրեցինք նաև հատուկ հակածխախոտային բովանդակությամբ պաստառներ, որոնք փակցվեցին գյուղապետարանում, ամբուլատորիայում, դպրոցում, ակումբում և այլ հասարակական վայրերում։

Ի ուրախութուն մեզ, ս.թ. օգոստոսի 9-ին Լճաշեն հերթական այցելության ժամանակ տեսանք բժշկի մատյանը, որտեղ գրանցվել էին բոլոր բուժվողները, որոնց թիվը հասնում էր 42-ի։ Հանդիպեցինք այդ գրանցվածներից երկուսի հետ։ Նրանք իրենց հերթին նշեցին, որ արդեն երկար ժամանակ է փորձում էին թողնել ծխելը և այս ծրագիրը հանդիսացավ որոշիչ գործոն այդ ցանկության իրականացման ճանապարհին։ Նշեցին նաև, որ բոլորի համար շատ օրինակելի դարձավ գյուղապետ Կորյուն Մարգարյանի որոշումը։

Այժմ, մշակելով, վերլուծելով և հսկելով արդեն ստացած արդյունքները, պատրաստվում ենք սկսել «Healthy Village» ծրագրի մյուս մասը` սպորտային հրապարակների բարեկարգման գործընթացը։ Հուսով ենք, որ մեր կանադահայ բարերարները և հովանավորները կշարունակեն իրենց ազգասիրական և խիստ կարևոր գործունեությունը։

Անդրադառնալով «Healthy Village» ծրագրի հիմնական խնդիրներին` կարող ենք հուսալ, որ որոշ ժամանակ անց Լճաշենում իրականացված ծրագրի արդյունքները կդրդեն մեզ և մեր գործընկերներին ընդգրկել նոր ու նոր գյուղեր, և դրանով փոխադրել հակածխախոտային քարոզչութունը հիմնականում տեսական ուղղվածությունից դեպի խիստ կիրառական և նպատակային։

Ու կգա այն օրը, երբ Հայաստանում ապրող ամեն մարդ կզգա առողջ ապրելակերպի սկզբունքների կիրառման անհրաժեշտությունը հենց իր կյանքում։

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ